وسواس فکری عملی

طبقه بندی وسواسهای فکری

وسواس های فکری به چند دسته تقسیم می شوند:

• ترس از آلودگی. شایع ترین افکار وسواسی گزارش شده در این دسته قرار می گیرند. این دسته از افکار شامل نگرانی درباره ی میکروب ها و عدم پاکیزگی و مواردی کلی همچون مواد شوینده، مواد حلال و اشعه ی رایانه می باشد. در این دسته از افکار وسواسی مواردی از قبیل نگرانی بیش از حد از آلوده کردن دیگران نیز قرار می گیرد که کمتر متداول است.
• شک و تردید درباره ی اعمال یا گفتار خود. دومین دسته از شایع ترین افکار وسواسی می باشند. از رایج ترین نمونه های آن می توان به نگرانی درباره ی دری که قفل نشده باقی مانده، شیر آبی که باز مانده و …اشاره کرد. این افکار تقریبا درباره ی هر فعالیتی فرد را دچار این تردید می کنند که آیا آن را با احتیاط کافی انجام داده است یا خیر. و فرد دچار این نگرانی و ترس می شود که به دلیل کارهای او به افراد دیگر صدمه و آسیب وارد شود.
• افکار غیر قابل پذیرش یا تکانه هایی که به خود فرد یا دیگران مربوط می شود. محتوای این دسته از افکار وسواسی، پرخاشگرانه، خشونت آمیز یا جنسی است و شامل ایده های مذهبی کفر آمیز یا توهین به مقدسات است. گاه درمانگرانی که با این وسواس های فکری آشنا نیستند، برای آشکارسازی این افکار خیلی سریع به ارزیابی خطرناک بودن بیمار می پردازند. متاسفانه این نوع واکنش درمانگر می تواند در افراد مبتلا این اعتقاد را که آنها برای خود یا دیگران خطرناک هستند تقویت کند. اما طبق تعریف باید در نظر داشته باشیم که وسواس های فکری عملی به شکل ناخواسته و مزاحم تجربه می شوند.
• نگرانی هایی درباره ی تقارن، نظم، کامل بودن، دقیق بودن، و نیاز به حفظ یک روش خشک و انعطاف ناپذیر. متداول ترین نمونه برای این رفتار، نگرانی فزاینده ی شخص درباره ی این است که به اشیای متعلق به او دست زده نشود و یا تغییری در آنها ایجاد نشود. فرد نیاز دارد که طبق الگویی خاص منظم باشد و به عنوان مثال اگر تصاویر درست آویخته نشوند و یا کتاب های یک قفسه در ردیفی منظم نباشند، فرد احساس ناراحتی می کند. چنین افرادی برای حرف زدن و نوشتن با نظمی خاص از واژه ها استفاده می کنند و یا در لباس پوشیدن تقارن خاصی را رعایت می کنند.
• سایر افکار وسواسی “گوناگون” که با مقوله های بالا هماهنگی و تناسب زیادی ندارند. متداول ترین نمونه در این دسته شامل داشتن افکاری راجع به اعداد خوش یمن و بد یمن است. نیاز به یادآوری جزییات غیر ضروری و بی اهمیت مانند تعداد خانه ها و شماره ی وسیله ی نقلیه، نسبت دادن معانی خاص به رنگ های خاص، و متکی بودن به ترس های خرافی از جمله ی این افکار وسواسی هستند. این افکار وسواسی شامل هر نوع افکار و تصورات دیگری از قبیل عبارت هایی از یک فیلم، چهره ی کاراکترهای کارتونی، اصوات و کلمات و یا موسیقی که عناصری از وسواس فکری را در بر دارند می شوند.

طبقه بندی رفتارهای وسواسی یا اجبارها

رفتارهای وسواسی را نیز مانند وسواس های فکری می توان به چند دسته طبقه بندی نمود:

• شستشو و تمیز کردن مکرر. شستشو و تمیز کردن مکرر یکی از دو دسته ی بسیار متداول از رفتارهای وسواسی است. نمونه ی بسیار شایع از این رفتار، شستشوی بیش از حد دست ها و تمیز کردن خانه است. در این دسته از رفتارها اقداماتی خاص برای پیشگیری از تماس با آلودگی ها، مانند استفاده از دستکش یا دوری کردن از افراد “آلوده” در ایستگاه اتوبوس یا قطار انجام می دهند. و یا از روش های تکراری برای جلوگیری از گسترش آلودگی استفاده می کنند( مانند تمیز کردن بدن با نظم و ترتیبی خاص در زیر دوش و یا عوض کردن لباس های کار در منزل با الگویی خاص).
• وارسی های غیر ضروری. این رفتار دومین دسته از وسواس های رفتاری متداول می باشد. شایع ترین نمونه ها در این رفتار شامل وارسی کردن محیط فیزیکی برای کسب اطمینان ( قفل بودن درها، بسته بودن پنجره ها، خاموش بودن اجاق گاز و …)، و نیز وارسی اینکه خود فرد ناخواسته به دیگران آسیبی وارد نکند می باشد( مانند نگاه کردن به آینه ی ماشین برای اطمینان از اینکه ناخواسته به عابر پیاده نزند). این وارسی ها به منظور کنترل کردن برای اشتباه نکردن انجام می شوند و یا وارسی مواردی که فرد ناخواسته کاری کرده و یا حرفی زده باشد که موجب ناراحتی دیگران شده باشد ( مرور ذهنی رویدادها و یا گفتگوهای گذشته).
• تکرار عبارت های خاص و یا انجام دوباره ی فعالیت های روزمره ی خاص. در این دسته از رفتارها متداول ترین نمونه ها، روشن و خاموش کردن چراغ، نشستن و بلند شدن از روی صندلی و یا بیرون رفتن از در و دوباره برگشتن است. این رفتار تقریبا شامل هر فعالیت متداول و روزمره ای مانند گذاشتن اشیا روی میز، تکرار کلمات و عبارت ها با صدای بلند و یا در دل می شود. شخص این کار را تا زمانی ادامه می دهد که احساس کند آنها را به درستی انجام داده است.
• شمارش های اجباری. متداول ترین نوع رفتار وسواسی از این دسته ترجیح دادن اعدادی خاص است. رفتارهایی همچون شمردن تعداد کاشی های سقف، یا تعداد افراد حاضر در اتاق یا تعداد قدم های برداشته شده در طی یک مسافت از این دسته می باشد.
• تنظیم و آراستن اشیا به گونه ای که همه ی آنها مرتب و با نظمی خاص قرار بگیرند. نمونه های ی متداول در این دسته رفتارها شامل قرار دادن اشیا با نظمی خاص در قفسه ها و مرتب کردن آنها بر اساس رنگ و یا آویختن لباس ها در جالباسی از یک جهت خاص می باشد.
• نیاز به پرسیدن، گفتن یا اعتراف کردن. نمونه های این رفتار وسواسی شامل نیاز به کسب خاطر جمعی از دیگران به صورت مداوم و شنیدن عقاید دیگران است. به عنوان مثال این افراد نیاز دارند تا در مورد نگرانی های جسمی با حرف های دیگران خاطر جمع شوند و یا برای انجام کاری از دیگران کسب اطمینان خاطر کنند. این افراد نیاز به اعتراف به اعمال و افکاری دارند که از نظر آنها اشتباه است، مانند اعتراف به جرمی که فرد مرتکب نشده است و یا صادق بودن بیش از حد و اجبار گونه نسبت به فرد مورد علاقه.

بر اساس معیارهای تشخیصی اختلال وسواس فکری عملی ، در تشخیص وسواس بیمار نباید هم دچار وسواس فکری و هم وسواس عملی باشد. این بیماران را می توان در سه دسته طبقه بندی کرد: بیماران مبتلا به وسواس های فکری خالص، بیمارانی که فقط به اجبارهای ذهنی می پردازند، و بیمارانی با کندی وسواس گونه ی اولیه.